Keramiek in Kyushu Japan

In mijn eerste post schreef ik het al:

Japan is één van de oudste en beste plekken op aarde als het gaat om keramiek. Op onze laatste reis door Kyushu zijn we op een paar interessante keramiekplekken beland. Kyushu blijkt namelijk de geboorteplek van porselein te zijn in Japan.

JAPANS KERAMIEK

Imperfectie tegenover strak gesteven

Het is leuk om te zien dat Japanners op een andere manier waarde hechten aan gebruikskeramiek dan wij. Ik ben bijvoorbeeld net als bijna iedereen in Nederland opgegroeid met het idee dat je een set van dezelfde borden koopt of spaart. Met bijpassend bestek. Alles het liefst strak en gesteven, vooral met Kerst. Strelend voor het oog. Herken je dit?

Japanners houden er juist van om verschillende vooral handgemaakte schaaltjes, borden en kommen te gebruiken. In het begin begreep ik het niet goed en hield ik vast aan mijn eigen ‘culturele’ achtergrond. En probeerde ik zoveel mogelijk dezelfde borden in onze kast bij elkaar te houden.

Maar het kwartje viel, toen ik erover sprak met anderen. De seizoenen, de omgeving en wat de kleur en de textuur van het servies doet met het gerecht is belangrijk.

In Japan worden gerechten en keramiek zorgvuldig bij elkaar uitgezocht op kleur en textuur, passend aan de seizoenen. Imperfectie bepaalt voor een belangrijk deel de schoonheid.

Keramiek moet goed in de hand liggen

Toen ik startte bij mijn Japanse leraressen, kwam ik er gaandeweg achter dat Japanse pottenbakkers nadenken over specifieke dingen. Gebruikskeramiek moet goed ‘in de hand liggen’, niet te zwaar maar ook niet te licht zijn. Het ligt er soms ook aan of je het maakt voor een man (grotere hand of vingers) of voor een vrouw.

Sensueel

Een kopje moet goed voelen aan je mond, als je eruit drinkt. Het mag geen onhandigheid hebben. Een theekom heeft een ‘gezicht’ en een achterkant. Een beker heeft een ‘mond’. Keramiek is best wel sensueel.

Een theepot mag niet druppen. Van een koper hoorde ik, dat ze het liefst een theepot met lichte kleur binnenwand wilde hebben. Zodoende kon ze zien of haar thee goed was. Een theepot wordt gezien als één van de moeilijkste voorwerpen om met de hand te maken.

Het werkproces van Japans keramiek

Om een gebruiksvoorwerp van klei te maken, worden verschillende stappen doorlopen.

Het arbeidsintensieve proces om klei te maken heb ik hier niet beschreven. Veel pottenbakkers in Japan maken nog wel zelf klei. Als je wilt weten hoe dit gaat, kun je mijn filmpjes bekijken.

 

De meeste Japanners waarderen keramiek en het is heel gewoon om handgemaakt servies te hebben en er iedere dag gebruik van te maken.

Hopelijk geeft dit je alvast een idee over de mate waarin keramiek een rol speelt in het dagelijks leven van de Japanner.

KYUSHU JAPAN de geboorteplek van porselein

In het westen zijn we gewend aan de ‘perfecte’ vormen van porselein. Toch wordt in Japan veel van andere kleisoorten gebruik gemaakt. In tegenstelling tot Kyushu. Dit is de geboorteplek van porselein in Japan.

Van dorp naar dorp, reden we langs rijstvelden, door groene valleien en tuinen met kaki fruit bomen. Kyushu is rijk, zag ik. Vijgenbomen, sinaasappels, riviervis, wilde aardappeltjes. Tropische palmen en naaldbomen wisselen elkaar af.

We zagen de bladeren van de mooie en geneeskrachtige Ginkgo Biloba bomen langzaam veranderen van groen naar felgeel. Het kleurige herfstseizoen in aantocht.

 

 

 

 

 

 

Rijdend door de groene heuvels, hoor je overal om je heen het rijkelijk stromende water uit de bergen, de pottenbakkersfamilies bevoorradend in hun dagelijkse werkzaamheden.

HASAMI PORSELEIN VOOR DE GEWONE MENSEN

 

Hasami ligt in de regio Arita, Nagasaki en misschien heb je weleens iets gehoord over de rijke geschiedenis van de Nederlanders in dit gebied? De Nederlandse koopvaardijlieden die werkten voor de VOC mochten 400 jaar geleden als één van de weinigen vanuit deze regio handel drijven met het gesloten Japan.

Dit kruikje met de letters ‘Japanschzoya’ was één van die dingen die mij opviel. Vanaf 1600 werden deze kruikjes met soya of sake naar Nederland geëxporteerd.

In Hasami worden sinds de Edo periode (16e-18e eeuw) porseleinen gebruiksvoorwerpen gemaakt voor de ‘gewone mensen’. In de 17e eeuw al werd massaproductie ingezet zodat de prijzen lager gehouden konden worden.

Hasami yaki werd in die tijd verkocht onder dezelfde noemer als Arita of Imari porselein. Typerend is het cobalt blauwe en celadon (groenige) onderglazuur.

HASAMI DESIGN

Hoewel er nog veel volgens traditie gewerkt wordt, is Hasami porselein de laatste jaren internationaal bekend geworden bij design liefhebbers. De borden, koffiepotten, kommen en mokken van designer Taku Shinomoto zijn stapelbaar, met strakke lijnen en eenvoudige kleuren.

Ze worden nog steeds met de hand en met dezelfde lokale grondstoffen gemaakt door pottenbakkers in Hasami. Nu wordt gebruik gemaakt van gietmallen om grotere aantallen in kortere tijd te produceren.

 

NISHI NO HARA

Overal in deze regio zijn plekken te bezoeken, die te maken hebben met keramiek. In mijn vorige post schreef ik er al over. Op het terrein van een voormalige keramiekfabriek in Hasami, Nishi no Hara vind je de design Hasami yaki, schrijfwaren en andere hebbedingen in de oude ateliers en schuren van het complex. Leuk om traditie en hedendaags design samen te zien komen.

SAMURAI & HET DORP VAN DE GEHEIME KILNS 

Vlakbij Hasami ligt in de bergen het karakteristiek dorp Imari-Okawachiyama. Het verschil met Hasami, is dat in dit dorp 400 jaar geleden hoge kwaliteit exclusief porselein gemaakt werd. Dit mocht alleen door de samurai clan Nabeshima gebruikt worden of cadeau gegeven worden aan shogun Tokugawa. Het waardevolle porselein in dit dorp wordt Nabeshima-yaki genoemd.

Inspiratie voor decoratie op het keramiek in Okawachiyama kwam vooral van textielpatronen.

In die tijd was dit dorp afgesloten voor de buitenwereld, om de technieken van het waardevolle porselein geheim te houden.

 

 

KOREAANSE POTTENBAKKERS

In de regio Arita-Hasami-Imari werd kaolin gevonden, het essentiële mineraal om porselein te maken. Maar op dat moment hadden Japanse pottenbakkers niet de juiste vaardigheden om met porselein te werken.

Daarom besloten de Japanners in de 16e/17e eeuw Koreanen gevangen te nemen om hun kennis door te geven. In Korea werd namelijk al veel eerder dan in Japan gewerkt met porselein.

Ik vond die geheime sfeer trouwens nog steeds aanwezig in het dorp. Tijdens onze wandeling liepen we langs muren met prachtige tegeltableaus. Schuifdeuren met daarachter winkels gedecoreerd met exclusief porselein. Op prachtige plekken in het groen doken ateliers op, sommige leken verlaten te zijn. Alleen een stromend beekje doorboorde het overwegend stille dorp.

 

ARITA1616

Na het geheimzinnige Okawachiyama reden we via Nagasaki naar Arita. Arita porselein wordt ook wel Imari yaki genoemd, naar de haven van Imari waar het porselein verscheept werd. Arita is in het westen vooral bekend om het porselein wat verscheept werd naar onder andere Nederland met de VOC.

Het leuke is, dat Nederland en Japan na 400 jaar, om precies te zijn in 2016, weer gestart zijn met een samenwerking onder het project Arita1616 of 2016Arita. Ik was net terug van mijn eerste reis naar Japan in 2014 toen ik tijdens de Dutch Design Week in Eindhoven sprak met Carole Baijings van designduo Scholten & Baijings.

Zij zijn samen met Teruhiro Yanagihara de creative directors van dit project. 10 pottenbakkerijen uit Arita en 16 internationale designers bundelden vakmanschap met een andere kijk op keramiek om te komen tot innovatieve nieuwe collecties.

In de straat bij het station, Arita Toji no Sato Plaza, zijn meerdere winkels met traditioneel Arita porselein maar ook met porselein van jonge pottenbakkers en keramisten. En natuurlijk de winkel van het project Arita1616 met de collecties van de designers die aan het project meegewerkt hebben.

 

In Arita lopen nog steeds artist in residence programma’s. Als je meer wilt weten over dit project:

1616Arita

2016Arita

HollandKyushu

 

---

Arita

In brasserie Gallery Arita, kun je koffie of thee drinken uit één van de meer dan 2000 handgemaakte kopjes die rondom zijn uitgestald. De lunch is erg lekker met de specialiteit van Arita, Godofu, een puddingachtige tofu van sojamelk en kudzu (arrowroot) met een sesamdressing.

IN BLUE studio, de studio van Akio Momota in de heuvels bij Arita, is een aanrader om te bezoeken. Zijn porseleinen servies en objecten zijn geïnspireerd op de natuur. Ze laten zien dat hij speelt met het toeval van het materiaal en laten een tegenstelling zien in zijn bijna losse maar bedachtzaam delicaat toegebrachte glazuur.

De regio Arita-Hasami-Imari is interessant, vooral als je meer wilt weten over het verleden met Nederland – Japan en keramiek. Het is bijzonder, dat Koreanen hier eigenlijk de grondleggers zijn van de bloeiende porseleinindustrie. En dat er nu wederom buiten de Japanse grenzen wordt gekeken om het Arita porselein nieuw leven in te blazen.

---

ONTAYAKI no sato

Ook van Onta yaki is een Koreaan de grondlegger geweest. We vervolgden onze weg van Arita naar het noordoosten, richting de vulkaan Aso.

Een ritmisch geluid van de houten kara-usu echoot tussen de heuvels omhoog.

Het dorp in de regio Oita bestaat uit één straat met 10 pottenbakker families. Zij maken nog steeds op een oude manier keramiek en zetten deze unieke manier van werken voort. Zonder elektrische machines.

 

 

De klei wordt gemaakt van steen uit de bergen, die verpulverd wordt door water aangedreven ‘kara-usu’. Deze houten mechanismen zijn volledig afhankelijk van het ritme van de rivier. Het poeder wat overblijft wordt daarna meerdere keren gewassen en gefilterd.

 

Daarna wordt de klei gedroogd, bovenop een handgemaakte oven.

Karakteristieken van Ontayaki

• Geen machines
  Zonder elektrische machines, een draaischijf aangedreven door de voet (kick wheel) en een houtgestookte Noborigama. Dit is een oven met meerdere kamers, gebouwd op een heuvel. Een paar keer per jaar wordt de oven gezamenlijk door de pottenbakkers gestookt.
• Handgemaakt gereedschap
• Geen tekeningen
  Ontayaki heeft unieke, eenvoudige designs waarbij gebruik wordt gemaakt van kwasten, handgemaakt gereedschap of de vingers. De decoratietechnieken zijn onder andere ‘tobikana’, ‘hakeme’, ‘kushigaki’, ‘uchikake’ en ‘nagashi’.
• De naam van de pottenbakkers wordt niet vermeld op het werk. Het werk wordt gezamenlijk gemaakt door de families en daarmee is het lokale merk Ontayaki het enige wat telt.
• De technieken worden doorgegeven van generatie op generatie.

 

De beroemde pottenbakker Bernard Leach heeft een aantal jaren in dit dorp gewoond. Wij hebben een expositie in Hita gezien van het werk dat hij in Japan maakte. Om precies te zijn was de expositie in het museum in Mameda, een onverwacht mooi deel van het centrum met oude opgeknapte pakhuizen.

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Vind je het leuk om meer over mijn leven in Japan te lezen? Schrijf je in als je het leuk vindt om me te volgen. Dan ontvang je af en toe nieuwtjes in je mailbox.